Wist je dat de darmen van je hond zijn gedrag beïnvloeden? Dit komt omdat er tweerichtingsverkeer loopt tussen de darmen en de hersenen. Je hebt misschien al wel eens gehoord dat de fysieke gezondheid van je hond in de darmen begint. Maar zou het hetzelfde gelden voor zijn mentale gezondheid?
Er zijn veel honden die niet lijken te passen bij onze moderne levensstijl. Deze honden laten (voor ons) ongewenst gedrag zien. Ze grommen bijvoorbeeld naar hun baasjes, vallen uit naar andere honden, kunnen niet alleen zijn, of zijn bang voor harde geluiden zoals onweer en vuurwerk.
Maar liefst 85% van de honden laat volgens hun baasjes een of meerdere vormen van ongewenst gedrag zien 1. Hiervan komt angstig gedrag het meest voor, met maar liefst 44% van de baasjes die aangeven dat hun hond overmatig angstig is. Hieronder vallen voornamelijk angst voor drukte en grote menigten, angst voor harde geluiden en verlatingsangst (niet alleen kunnen zijn). Veel honden hebben last van meerdere angsten tegelijk.
De link tussen angst en chronische stress bij honden
Hoe komt het dat zoveel honden lijden aan overmatige angst? Er zijn natuurlijk een aantal risicofactoren, zoals een achtergrond als asielhond of herplaatser, een te vroege scheiding van de moeder en eventuele eerdere negatieve ervaringen. Deze honden hebben een grotere kans om angstig gedrag te gaan vertonen. Maar lang niet alle angstige honden zijn blootgesteld aan deze factoren. Dus wat is er nog meer aan de hand?
Uit onderzoek bij mensen en proefdieren weten we dat er een link is tussen stress en angst.
Stress is een natuurlijke reactie van het lichaam op moeilijke of bedreigende situaties.
Acute stress is nuttig en functioneel, omdat de hond zo snel op potentieel gevaar kan reageren. Echter, wanneer de stress te vaak voorkomt of te lang aanhoudt, dan bestaat er een risico dat de stress chronisch wordt. Chronische stress is een belangrijke factor voor het ontwikkelen van angststoornissen en ander angstig of depressief gedrag, in ieder geval bij proefdieren en mensen 2. Maar ik vermoed dat hetzelfde geldt voor onze honden.
Natuurlijk leidt niet alle stress automatisch tot een angststoornis. Elke hond heeft verschillende manieren om met stress om te gaan. Ook spelen genetische factoren, levenservaringen, stress coping vaardigheden, sociale ondersteuning en andere individuele kenmerken een rol bij de ontwikkeling van angstig gedrag.
Waarom chronische stress bij sommige honden tot angstig gedrag leidt is nog steeds niet helemaal duidelijk. Stress en angst zijn beide complexe mentale en fysiologische processen, die vanuit de hersenen gestuurd worden. Maar onderzoek laat steeds duidelijker zien dat niet alleen de hersenen bij dit proces betrokken zijn. Ook de darmen, en vooral de bacteriën die in de darmen leven, hebben een invloed op de hersenen en het gedrag en emoties van je hond.
Het lijkt erop dat de communicatie tussen de hersenen en de darmen de sleutel is om te begrijpen hoe stress angstig gedrag kan veroorzaken en waarom sommige honden vatbaarder zijn voor angst en stress dan andere.
Download het gratis e-book
Feiten en fabels over stress bij honden:
Hoe je je klanten beter kunt helpen en gedragsproblemen effectiever kunt oplossen
Als hondengedragstherapeut of instructeur weet je als geen ander hoe belangrijk het is om de behoeften van honden te begrijpen. Maar wat als je de tools in handen had om je expertise naar een hoger niveau te tillen en je cliënten nog effectiever te ondersteunen? Download het 33 pagina-tellende e-book met alle ins en outs van stress!
Wat is de darm-hersen as?
Simpel gezegd beschrijft de darm-hersen as de tweerichtingscommunicatie tussen de darmen en de hersenen, die via verschillende kanalen verloopt, zoals het zenuwstelsel, het immuunsysteem, neurotransmitters en (stress)hormonen. Dat betekent dat wat er in het spijsverteringsstelsel van je hond gebeurt een grote invloed kan hebben op zijn mentale en emotionele welzijn. En wat er in het koppie van je hond gebeurt kan ook de darmen weer beïnvloeden. Zie ook het plaatje helemaal bovenaan dit artikel.
Laten we, voordat we er dieper op ingaan, eerst eens kijken wat darmbacteriën zijn. Dit zijn de micro-organismen die in de darmen van je hond leven en een essentiële rol spelen in de algehele gezondheid van je hond. Deze bacteriën helpen bij het afbreken van voedsel, het opnemen van voedingsstoffen, het stimuleren van het immuunsysteem en het produceren van neurotransmitters die je honds stemming en gedrag beïnvloeden.
Maar wat veel mensen niet weten, is dat deze kleine organismen ook de manier kunnen beïnvloeden waarop de hersenen van je hond reageren op stress. Als de darmbacteriën uit balans zijn, kan dat leiden tot ontstekingen en andere problemen die de hersenen negatief beïnvloeden. Daarom is een goede darmgezondheid zo belangrijk voor het algehele welzijn.
Stress bij honden, darmbacteriën en de nervus vagus
De darmen en de hersenen zijn nauw met elkaar verbonden via de nervus vagus, een lange zenuw die van de hersenstam naar de darmen loopt. Wanneer de vagus zenuw een veranderde activiteit in de darmen waarneemt, dan communiceert deze naar de hersenen dat de stressperceptie, angst en eetlust aangepast moeten worden 3.
De darmen produceren ook verschillende hormonen en neurotransmitters die de hersenen kunnen beïnvloeden. Serotonine, bijvoorbeeld, is voor meer dan 70% afkomstig uit de darmen. Ook al komt deze serotonine niet direct bij de hersenen terecht, kan het waarschijnlijk indirect wel een effect op de hersenen uitoefenen. Ook de neurotransmitter GABA wordt door bepaalde darmbacterien aangemaakt. Beide neurotransmitters spelen een rol in de regulatie van angst en stress.
Omgekeerd kunnen de hersenen de darmen beïnvloeden via het autonome zenuwstelsel, dat de motiliteit en secretie van de darmen regelt, en via hormonen. De darm-hersenverbinding kan veel aspecten van de gezondheid beïnvloeden, waaronder de stemming van je hond, het gedrag, leervermogen en het algehele welzijn. Recent onderzoek heeft zelfs aangetoond dat de darmen als een “tweede brein” kunnen worden beschouwd vanwege de complexiteit van het neurale netwerk en de vele functies die het vervult.
De darmmicrobiota kan ook het immuunsysteem moduleren, wat ook weer de hersenfunctie kan beïnvloeden.
Dysbiose, of een onbalans in de darmmicrobiota, wordt in verband gebracht met verschillende neurologische aandoeningen zoals depressie, angst en stress 4.
Het verband tussen stresshormonen en de darm-hersen as bij honden
Wanneer je hond stress ervaart, maken de bijnieren een hormoon vrij dat cortisol heet. Cortisol kan de darmen op verschillende manieren kan beïnvloeden. Het kan de doorlaatbaarheid van het darmslijmvlies vergroten, waardoor gifstoffen en andere stofjes die niet buiten de darm horen toch naar buiten kunnen lekken. Stress en cortisol kunnen ook de optimale samenstelling van darmbacteriën verstoren, wat leidt tot een onbalans (dysbiose) dat laaggradige ontstekingen en andere darmproblemen kan veroorzaken.
Aan de andere kant kan een ongebalanceerde darmmicrobiota ook weer het stressysteem verstoren, en leiden tot verhoogde stresshormonen bij honden (cortisol). Dit leidt op zijn beurt ook weer tot grotere lekkage van de darmen en laaggradige ontstekingen. Deze ontstekingen, aangewakkerd door de darmmicrobiota, spelen een belangrijke rol in het ontstaan van angststoornissen 5.
Korte-keten vetzuren, stress en angst
Sommige darmbacteriën maken actief korte-keten vetzuren aan door voedingsvezels te fermenteren. Deze korte-keten vetzuren hebben ontstekingsremmende en neuro-beschermende effecten. Wanneer de balans van de darmmicrobiota is verstoord, bijvoorbeeld door overmatige stress, dan zijn er vaak te weinig darmbacteriën die deze korte-keten vetzuren produceren, en komen er te weinig korte-keten vetzuren in de bloedbaan terecht 5,6. Zo hebben mensen (en dieren) met een angststoornis vaak een tekort aan korte-keten vetzuren, en aan de bacteriën die deze vetzuren aanmaken 5,6.
De vroege ontwikkeling van de darm-hersenas
De vroege ontwikkeling (geboorte en eerste 6-12 maanden) zijn een kritieke periode voor de normale ontwikkeling van zowel de darm-hersen as als het stresssysteem, dat ook wel de hypothalamic-pituiraty-adrenal axis (HPA-as) wordt genoemd. Verstoringen in de ontwikkeling tijdens de prenatale of de postnatale periodes kunnen leiden tot latere neurologische problemen.
Er komt zelfs steeds meer bewijs dat het microbioom van de moeder tijdens de zwangerschap invloed heeft op het microbioom, de neurologische ontwikkeling en het gedrag van haar pups 7. Verschillende factoren, zoals het gebruik van antibiotica of probiotica, een ongezond dieet, immuun activatie en blootstelling aan stress, spelen hierbij ook een rol.
Bovendien hebben gebeurtenissen in het vroege leven, zoals de wijze van geboorte, voeding, aanwezigheid van stress, infecties, antibioticabehandelingen of een extreem hygiënische omgeving een aanzienlijk effect op de samenstelling van de darmmicrobiota op de lange termijn. Dit heeft op zijn beurt weer invloed op de hersenen en het gedrag van je hond.
Deze wetenschappelijke studies laten ons duidelijk zien dat een gezonde ontwikkeling tijdens de vroege levensfasen ongelooflijk belangrijk is. Wanneer de darmmicrobiota eenmaal volwassen is, dan is deze vrij stabiel. Zorg er dus voor dat de ontwikkeling van de darmmicrobiota zo optimaal mogelijk plaats kan vinden tijdens de eerste levensmaanden.
Het stresssysteem (HPA-as), dat verantwoordelijk is voor de aanmaak van cortisol, speelt ook een belangrijke rol bij de vroege hersenontwikkeling. Het stresssysteem maakt een aantal belangrijke ontwikkelingen door in de eerste levensmaanden, die voor een deel gestuurd worden door de darmmicrobiota. Veel stress tijdens deze gevoelige periode kunnen dit ontwikkelingsproces verstoren en – samen met een ongebalanceerde darmmicrobiota – leiden tot angstig gedrag op latere leeftijd 8. Zie ook figuur 1.
Mijn eigen onderzoek heeft al aangetoond dat het geven van ‘goede’ Lactobacillus bacteriën in de eerste weken na de geboorte leidt tot minder angstig gedrag 9. Dit is veelbelovend, maar het onderzoek staat nog in de kinderschoenen.
Figuur 1. De invloed van stress op de vroege ontwikkeling van de darmmicrobiota en het stress systeem (HPA-as) en het gedrag van honden. Aangepast en vertaald van De Weerth et al., 2017 8.
Dieet, darmbacteriën en gedrag bij honden
Natuurlijk heeft het dieet van je hond een grote invloed op de samenstelling en diversiteit van de darmmicrobiota. Het is logisch om aan te nemen dat een ‘westers’ dieet met veel bewerkte voedingsmiddelen en kunstmatige conserveringsmiddelen het evenwicht van de darmbacteriën kan verstoren en leiden tot een overgroei van schadelijke bacteriën. Omgekeerd is het logisch om te denken dat voeding met veel vezels en onbewerkte ingrediënten de groei van de ‘goede’ darmbacteriën stimuleert. Daarom zouden honden die een vers dieet krijgen gezonder moeten zijn dan honden die brokken krijgen.
Toch is het niet zo simpel. In een recente studie bij honden werd een dieet bestaand uit bewerkte brokken met een hoog gehalte koolhydraten vergeleken met een dieet bestaand uit rauwe ingrediënten en weinig koolhydraten. Het bleek dat de samenstelling van de darmmicrobiota inderdaad anders was, maar dat er geen verschillen waren in gezondheid tussen beide groepen 10. Het lijkt er dus op dat het voeren van hoge kwaliteit brokken niet per se slecht voor de gezondheid hoeft te zijn.
Het is wel aangetoond dat het toevoegen van plantaardige vezels een positief effect heeft op de darmmicrobiota 11. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bietenpulp, havervlokken, groene bladgroenten (boerenkool, spinazie etc), inuline, fructooligosaccharide (FOS) of galactooligosaccharide (GOS).
Er zijn bij honden nog geen studies gedaan die de invloed van dieet op zowel de darmmicrobiota als het gedrag hebben onderzocht.
Als je een hond hebt die gevoelig is voor angst of stress, is het de moeite waard om eens kritisch te kijken naar wat je hond eet, en eventueel een afspraak te maken met een voedingsdeskundige. Je kunt ook vast beginnen met meer vezelrijk voedsel toe te voegen, of door een probioticasupplement te geven. We weten eigenlijk nog maar heel weinig over hoe het dieet van honden de microbiota en het gedrag beïnvloedt.
Stressvermindering voor angstige honden
Het is denk ik duidelijk geworden dat angst niet zomaar ontstaat, en dat er meerdere fysiologische processen bij betrokken zijn. Als je een overmatig angstige hond hebt, of misschien werkt met zulke honden, dan is een eerste logische stap om – naast het dieet – ook een kritische blik te werpen op de hoeveelheid stress die je hond ervaart.
Veel honden ervaren door onze moderne levensstijl een constante stroom van prikkels, denk het ontmoeten van vreemden (honden en mensen), lawaai (verkeer, onweer, vuurwerk), zijn vaak alleen of worden regelmatig blootgesteld aan nieuwe en drukke omgevingen die vooral voor mensen zijn bedoeld.
Ook hebben honden meestal niet de kans om deze prikkels te vermijden of te controleren. Vaak lukt het de hond nog wel om met een prikkel om te gaan, maar wanneer er meerdere tegelijk aanwezig zijn, of wanneer er constant nieuwe prikkels op ze afkomen, dan kan dit op een gegeven moment te veel worden.
Gelukkig hebben we de mogelijkheid om aan stressvermindering bij honden te werken, onder andere door de omgeving zo in te richten dat onze honden niet constant aan stress worden blootgesteld. We kunnen onze honden ook betere stress coping vaardigheden aanleren. Door stress bij honden te verminderen zetten we een eerste stap naar het oplossen van angstproblematiek.
Heb jij een angstige hond die snel over zijn toeren raakt?
De online cursus ‘fearless dogs’ is special ontwikkeld om stress en angst bij honden te verminderen.
Referenties
- Dinwoodie, I. R., Dwyer, B., Zottola, V., Gleason, D. & Dodman, N. H. Demographics and comorbidity of behavior problems in dogs. Journal of Veterinary Behavior 32, 62–71 (2019).
- McEwen, B. S. Neurobiological and Systemic Effects of Chronic Stress. Chronic Stress 1, 2470547017692328 (2017).
- Forsythe, P., Bienenstock, J. & Kunze, W. A. Vagal Pathways for Microbiome-Brain-Gut Axis Communication. in Microbial Endocrinology: The Microbiota-Gut-Brain Axis in Health and Disease (eds. Lyte, M. & Cryan, J. F.) 115–133 (Springer, 2014). doi:10.1007/978-1-4939-0897-4_5.
- Foster, J. A., Rinaman, L. & Cryan, J. F. Stress & the gut-brain axis: Regulation by the microbiome. Neurobiology of Stress 7, 124–136 (2017).
- Simpson, C. A. et al. The gut microbiota in anxiety and depression – A systematic review. Clinical Psychology Review 83, 101943 (2021).
- Silva, Y. P., Bernardi, A. & Frozza, R. L. The Role of Short-Chain Fatty Acids From Gut Microbiota in Gut-Brain Communication. Frontiers in Endocrinology 11, (2020).
- Rinninella, E. et al. What is the Healthy Gut Microbiota Composition? A Changing Ecosystem across Age, Environment, Diet, and Diseases. Microorganisms 7, 14 (2019).
- de Weerth, C. Do bacteria shape our development? Crosstalk between intestinal microbiota and HPA axis. Neuroscience & Biobehavioral Reviews 83, 458–471 (2017).
- Verbeek, E., Dicksved, J. & Keeling, L. Supplementation of Lactobacillus early in life alters attention bias to threat in piglets. Sci Rep 11, 10130 (2021).
- Sinkko, H., Lehtimäki, J., Lohi, H., Ruokolainen, L. & Hielm-Björkman, A. Distinct healthy and atopic canine gut microbiota is influenced by diet and antibiotics. Royal Society Open Science 10, 221104 (2023).
- Rhimi, S. et al. The Nexus of Diet, Gut Microbiota and Inflammatory Bowel Diseases in Dogs. Metabolites 12, 1176 (2022)
Curious about dog behaviour?
Would you like to receive occasional tips and interesting information about dog behaviour directly to your inbox? Fill in your email address is the box below:
