Ongeveer de helft van de honden is bang voor vuurwerk 1,2. Een schrikreactie op vuurwerk is tot op zekere hoogte normaal, omdat vuurwerk een plotseling en onbekend hard geluid is. Veel honden raken na een tijdje gewend aan vuurwerk, en de schrikreactie wordt dan steeds minder.
Echter, sommige honden wennen niet aan vuurwerk. Deze honden kunnen extreem reageren op vuurwerk en raken in paniek (zie Box 1) 1,3–5. Bij deze honden kan het lang duren (enkele uren of zelfs dagen) voordat het gedrag weer normaal is 6. Deze angst is echt en geen vorm van aandacht vragen of aanstellerij. Het is daarom belangrijk om de angst serieus te nemen en actief aan het werk te gaan om de vuurwerkangst bij honden te verminderen.
Box 1. Gedrag van honden bij vuurwerkangst
- Alertheid
- Rillen/trillen
- Hijgen
- Nerveus heen en weer lopen
- Verstoppen
- Oren naar achteren
- Niet willen eten
- Niet naar buiten willen
- Bij de eigenaar willen blijven
- De hele tijd alert zijn en niet kunnen ontspannen
Helaas gaat vuurwerkangst niet zomaar over. Nee, vaak wordt de angst zelfs erger naarmate een hond vaker aan vuurwerk wordt blootgesteld 6. Het kan ook zijn dat de hond ook bang wordt voor andere harde geluiden. Dus wanneer de hond bang is voor vuurwerk bestaat er het risico dat de angst generaliseert naar andere harde geluiden 7, en je hond wordt dan ook bang voor bijvoorbeeld onweer, dichtslaande deuren of het vallen van zware voorwerpen.
Als jouw hond heftig reageert op vuurwerk dan is het belangrijk om zo snel mogelijk professionele hulp van een dierenarts en een gedragstherapeut in te schakelen. Veel gedragsproblemen worden veroorzaakt door een onderliggende medische oorzaak en daarom is het verstandig om eerst naar de dierarts te gaan. Daarna gaat de gedragstherapeut uitgebreid naar het gedrag van je hond kijken in reactie op vuurwerk, en bepaalt of er eventueel ook andere angstproblematiek is. De gedragstherapeut zal dan een uitgebreid individueel behandelingsplan opstellen om de vuurwerkangst van je hond te verminderen.
Vermindering van vuurwerkangst bij honden
Het beste kan je een aantal korte en lange termijnstrategieën gebruiken om vuurwerkangst te verminderen. De korte termijnstrategieën zorgen ervoor dat de hond minder aan het vuurwerk wordt blootgesteld zodat ze zich veiliger gaat voelen. Maar deze korte termijnstrategieën verminderen de angst zelf onvoldoende. Daarom is het van belang om aan de slag te gaan met lange termijnstrategieën die de angst voor vuurwerk ook daadwerkelijk verminderen.
Korte termijn vermindering van vuurwerkangst bij honden
1. Straf je hond niet.
Het is begrijpelijk dat je gefrustreerd raakt wanneer je hond wegrent, niet meer onder de bank vandaan wil komen, alleen nog maar heel dicht bij je wil zijn, of niet naar meer naar buiten wil. Maar je hond doet dit omdat hij bang is en niet omdat hij ongehoorzaam is.
Straf brengt het welzijn van je hond in gevaar. Wat is straf? Alles wat aversief is, zoals lijncorrecties, schreeuwen, antiblafhalsbanden (zoals citronella of e-collars), vastgrijpen, slaan of schudden van de hond, het gebruik van waterpistolen, rammelaars, enz.
Onderzoek heeft aangetoond dat honden die worden getraind op basis van straf niet alleen lijden op het moment dat ze worden gestraft, maar dat ze zich over het algemeen slechter voelen dan honden die worden getraind met op beloning gebaseerde methoden 8,9. Zelfs als ze op dat moment niet gestraft worden.
Als je hond vuurwerkangst heeft, dan is het heel belangrijk om andere prikkels die stress en angst verhogen (waaronder straffen) zoveel mogelijk te vermijden. Door te straffen loop je het risico je hond nog angstiger te maken wat het verminderen van vuurwerkangst moeilijker maakt. Bovendien neemt door straffen het vertrouwen dat je hond in jou heeft af.
Ook leert straffen een hond alleen wat hij NIET moet doen, en geeft het geen enkele aanwijzing over wat hij dan wel zou moeten doen. Daarom is het beter om met lange termijn gedragsverandering aan de slag te gaan, zodat de angst voor vuurwerk daadwerkelijk minder wordt en daardoor ook het ongewenste gedrag zal verdwijnen.
2. Maak een veilige plek
Veel honden verstoppen zich als ze bang zijn. Daarom helpt het om een veilige plek te maken waar je hond zich fijn voelt en waar hij zich kan verstoppen om zo zelf meer controle over de omgeving te krijgen 10. Een gevoel van controle helpt ook om beter met de angst om te kunnen gaan.
Kies een rustige plek uit in huis, zo ver mogelijk weg van ramen en deuren maar wel vlakbij mensen. Bange honden hebben behoefte om dicht bij je te zijn. Je kunt de plek ergens achter of onder maken (bijvoorbeeld door dekens ergens overheen te hangen – wat ook iets geluiddempend werkt). Zorg ervoor dat de plek comfortabel is en de juiste temperatuur heeft (niet te warm of te koud).
Daarna kan je je hond leren dat de plek fijn en veilig is door er zijn favoriete voertjes in te leggen. Dit doe je wanneer je hond rustig is en niet tijdens vuurwerk. Je kunt eventueel ook een kong gevuld met voertjes gebruiken om de hond wat langer op de veilige plek te houden.
Leg meerdere keren per dag voertjes of de kong in de veilige plek zodat de hond leert dat de plek fijn is om naar toe te gaan. Leg andere mensen in je huishouden uit dat de hond niet gestoord mag worden als hij op de veilige plek ligt, zodat de hond hier ook naartoe kan gaan als er te veel prikkels aanwezig zijn en hij daar rust kan nemen. Zorg er ook voor dat de hond altijd bij zijn veilige plek kan komen, ook als je niet thuis bent.
Belangrijk: zorg ervoor dat de hond altijd vrijwillig naar de plek toegaat (dus geef GEEN commando om naar de veilige plek te gaan) en laat je hond ook zelf beslissen wanneer hij er weer uit wil. Sluit een bange hond nooit op (ook niet in een bench) omdat dit angst verhogend kan werken. De bedoeling is dat de hond zoveel mogelijk controle heeft over zijn omgeving en zelf kan kiezen of dat hij rust wil of juist dichtbij mensen wil zijn.
3. Negeer de angst van je hond niet
Het is niet nodig om je hond te negeren als hij bang is. Geef je hond dus aandacht wanneer hij daar behoefte aan heeft. Je hoeft niet bang te zijn dat aandacht geven terwijl je hond bang is de angst versterkt.
4. Sluit ramen, deuren en gordijnen tijdens vuurwerk
Dit vermindert lichtflitsen en kan daardoor de angst iets verminderen 5.
5. Speel muziek of ruis tijdens vuurwerk
Muziek of andere achtergrond geluiden kunnen helpen on vuurwerkangst te verminderen 5. Door achtergrondgeluiden is het vuurwerk minder hoorbaar. Ook kan muziek of ruis wat afleiding bieden. Sommige honden vinden bepaalde soorten muziek (bijvoorbeeld rustige klassieke pianomuziek) ook ontspannend.
6. Leid de hond af tijdens vuurwerk
Probeer je hond wat af te leiden door een spelletje te spelen of zijn lievelingsvoertjes te strooien tijdens vuurwerk 5.
7. Gebruik een koptelefoon
Er bestaat speciale gehoorbescherming voor honden. Echter, dit moet wel van tevoren geoefend worden. Dus leer je hond eerst rustig om de koptelefoon op te hebben wanneer er geen vuurwerk is.
8. Gebruik een drukvest
Drukvesten geven een lichte druk op het lichaam van de hond. Drukvesten hebben waarschijnlijk een angstverminderende werking 5,11,12, en zijn vergelijkbaar met het inbakeren van baby’s. Ook deze kan je het beste introduceren voordat er vuurwerk is, zodat je hond er rustig aan kan wennen. Als je hond eenmaal gewend is aan het drukvest kan je het aandoen zodra er vuurwerk klinkt.
9. Dog Appeasing feromoon
Dog-appeasing feromoon is een analoog van een moederferomoon wat door zogende teven wordt afgegeven. Ook op volwassen honden hebben deze feromonen een (iets) kalmerend effect tijdens vuurwerk 13,14. Je kunt dog appeasing feromoon (bijv adaptil) vlak voor en tijdens vuurwerk inzetten.
10. Leer je hond om zich te ontspannen
Wanneer je hond regelmatig veel stress en angst ervaart (door vuurwerk) kan het helpen om op andere tijden juist meer ontspanning te creëren (zie Box 2). Dit geeft de hond de mogelijkheid om te kalmeren, de stress te verwerken en zo beter te herstellen. In een studie gaven maar liefst 69.3% van de hondeneigenaren aan dat ontspanningsoefeningen vuurwerkangst verminderde, wat ongeveer evenveel was als het aantal eigenaren dat vond dat medicatie effectief was in het verlagen van vuurwerkangst 5.
11. Acupunctuur
Het stimuleren van bepaalde accupunctuur punten in het lichaam van de hond kan ook een kalmerende werking hebben. In een studie bij beagles gingen de honden zich minder vaak verstoppen, probeerden minder vaak te ontsnappen en waren ze minder rusteloos in reactie op onweer 15.
Box 2. Leer je hond ontspannen door:
- Een positieve associatie aan te leren met het rustig liggen op een deken of mat en lekkere voertjes.
- Massage
- Aaien en ander fijn fysiek contact
- Je kunt de associatie met ontspanning eventueel versterken door het te combineren met een bepaalde geur (bv lavendelolie).
Lange termijn vermindering van vuurwerkangst bij honden
De meest effectieve manier om angst voor vuurwerk ook op de lange termijn te verminderen is exposure therapie. Exposure is het Engelse woord voor blootstelling. Het doel van deze therapie is om je hond geleidelijk bloot te stellen aan vuurwerk, maar op een systematische en gecontroleerde manier. Deze therapie is ontstaan vanuit de menselijke psychologie en is de meest geschikte therapie voor de meeste angststoornissen en fobieën 15. Ook bij honden is exposure therapie de meeste effectieve manier om angst te verminderen 5,14. Het uiteindelijke doel is om de angst weg te nemen, stapje voor stapje, op een tempo dat je hond aan kan.
Tijdens de training worden langzaam de negatieve ervaringen met vuurwerk vervangen door positieve. Dit wordt gedaan door de hond geleidelijk bloot te stellen aan steeds hardere vuurwerkknallen, maar zonder dat de hond daarvan in paniek raakt. De vuurwerkgeluiden worden op zo’n zacht volume afgespeeld dat de hond het wel hoort en er aandacht voor heeft, maar niet bang is. Wanneer dat goed gaat wordt het volume steeds iets hoger gezet totdat de hond uiteindelijk harde vuurwerkknallen aan kan. Dit proces heet systematische desensitisatie.
Daarbij gaat de hond ook leren dat vuurwerk iets leuks gaat voorspellen. Dus na ieder vuurwerk geluid krijgt de hond zijn favoriete voertje. De hond gaat dan al snel een associatie maken tussen vuurwerk en iets lekkers. Dit proces heet herconditionering.
Exposure therapie is een actief leerproces waarin de hond oude aangeleerde gedragspatronen (bijvoorbeeld vuurwerk betekend vluchten) gaat leren vervangen door nieuwe patronen (vuurwerk betekent iets lekkers). Het is van cruciaal belang het proces niet te overhaasten en het gedrag van de hond zorgvuldig te observeren. Vaak gaan mensen te snel of de hond ervaart toch te veel angst waardoor er geen leerproces kan plaatsvinden. De therapie werkt dan niet of, in het ergste geval, maakt de angst erger. Daarom is het belangrijk om exposure therapie onder begeleiding van een gekwalificeerde gedragstherapeut te doen.
Algemene stress vermindering en welzijnsverbetering
Het is moeilijk om te zeggen waarom sommige honden geluidsangst ontwikkelen en anderen niet. Eerder werd vaak gedacht dat een bepaalde traumatische ervaring met vuurwerk leidde tot angstproblematiek. Maar later bleek dat de meeste honden geleidelijk vuurwerkangst ontwikkelen doordat ze herhaaldelijk aan vuurwerk zijn blootgesteld.
De meeste gedragsproblemen worden veroorzaakt door een combinatie van genetische aanleg en de omgeving waarin de hond leeft. Helaas hebben we geen invloed over de genen van onze hond, maar gelukkig wel over zijn omgeving.
Om het welzijn van je hond te garanderen en angstproblemen te verminderen of te voorkomen, is het belangrijk om aan alle basisbehoeften van je hond te voldoen. Denk hierbij aan voldoende beweging, snuffelen, voldoende sociale contacten met jouzelf maar ook met andere honden, voldoende rust en slaap, een gezond voedingspatroon en de vrijheid om zelf bepaalde keuzes te kunnen maken. Bij honden is er bijvoorbeeld een duidelijke link tussen te weinig beweging en overmatige angst 16. Ook leidt het onvoldoende kunnen uitdrukken van natuurlijk gedrag tot frustratie wat ook weer als stress kan worden ervaren 17.
Ook is het belangrijk om algemene stress in de omgeving van de hond te verminderen. Overmatige stress maakt de hond gevoeliger voor zowel over- als onder-stimulatie 18. Een hond die veel stress ervaart heeft daarom meer moeite met ‘extra’ prikkels. Verschillende stress en angstprikkels worden bij elkaar opgeteld totdat ‘de emmer overloopt’ en de hond niet langer op een gezonde manier met de stress om kan gaan. Wanneer dit gebeurt ontstaat er probleemgedrag, wat zich op verschillende manieren kan uitten 18.
Niet alle honden met vuurwerkangst hebben last van overmatige stress, maar het is altijd een goed idee om (tijdelijk) het aantal prikkels in de omgeving van de hond te verminderen en zo meer mentale ruimte te creëren voor de exposure therapie.
Daarnaast kan je aan het werk gaan om je hond meer positieve ervaringen te bieden (bijvoorbeeld meer samen spelen, neuswerk, hersenwerk etc). Dit zal je hond ook helpen om beter met prikkels om te kunnen gaan in het algemeen. De gedragstherapeut kan je helpen om de verschillende prikkels in de omgeving van je hond te identificeren en te verminderen, en het bieden van meer positieve ervaringen.
Wil je op de hoogte blijven van de nieuwste hondenwetenschappelijke ontwikkelingen? Schrijf je e-mailadres in het onderstaande vakje en je ontvangt regelmatig info en tips rechtstreeks in je inbox! Je leert hoe je:
- Je hond beter kan begrijpen
- Je jullie relatie kan verbeteren
- Ongewenst gedrag kan verminderen
- Hondenwelzijn kan verbeteren
Referenties
- Blackwell, E. J., Bradshaw, J. W. S. & Casey, R. A. Fear responses to noises in domestic dogs: Prevalence, risk factors and co-occurrence with other fear related behaviour. Applied Animal Behaviour Science 145, 15–25 (2013).
- Storengen, L. M. & Lingaas, F. Noise sensitivity in 17 dog breeds: Prevalence, breed risk and correlation with fear in other situations. Applied Animal Behaviour Science 171, 152–160 (2015).
- Souza, C. C. F. de, Dias, D. P. M., Souza, R. N. de & Medeiros, M. A. de. Use of behavioural and physiological responses for scoring sound sensitivity in dogs. PLOS ONE 13, e0200618 (2018).
- Gähwiler, S., Bremhorst, A., Tóth, K. & Riemer, S. Fear expressions of dogs during New Year fireworks: a video analysis. Sci Rep 10, 16035 (2020).
- Riemer, S. Effectiveness of treatments for firework fears in dogs. Journal of Veterinary Behavior 37, 61–70 (2020).
- Riemer, S. Not a one-way road—Severity, progression and prevention of firework fears in dogs. PLOS ONE 14, e0218150 (2019).
- Asok, A., Kandel, E. R. & Rayman, J. B. The Neurobiology of Fear Generalization. Frontiers in Behavioral Neuroscience 12, (2019).
- Casey, R. A., Naj-Oleari, M., Campbell, S., Mendl, M. & Blackwell, E. J. Dogs are more pessimistic if their owners use two or more aversive training methods. Sci Rep 11, 19023 (2021).
- Castro, A. C. V. de et al. Does training method matter? Evidence for the negative impact of aversive-based methods on companion dog welfare. PLOS ONE 15, e0225023 (2020).
- Sherman, B. L. & Mills, D. S. Canine Anxieties and Phobias: An Update on Separation Anxiety and Noise Aversions. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice 38, 1081–1106 (2008).
- Cottam, N., Dodman, N. H. & Ha, J. C. The effectiveness of the Anxiety Wrap in the treatment of canine thunderstorm phobia: An open-label trial. Journal of Veterinary Behavior 8, 154–161 (2013).
- King, C., Buffington, L., Smith, T. J. & Grandin, T. The effect of a pressure wrap (ThunderShirt®) on heart rate and behavior in canines diagnosed with anxiety disorder. Journal of Veterinary Behavior 9, 215–221 (2014).
- Landsberg, G. M. et al. Dog-appeasing pheromone collars reduce sound-induced fear and anxiety in beagle dogs: a placebo-controlled study. Veterinary Record 177, 260–260 (2015).
- Levine, E. D., Ramos, D. & Mills, D. S. A prospective study of two self-help CD based desensitization and counter-conditioning programmes with the use of Dog Appeasing Pheromone for the treatment of firework fears in dogs (Canis familiaris). Applied Animal Behaviour Science 105, 311–329 (2007).
- Maccariello, C. E. M., Franzini de Souza, C. C., Morena, L., Dias, D. P. M. & Medeiros, M. A. de. Effects of acupuncture on the heart rate variability, cortisol levels and behavioural response induced by thunder sound in beagles. Physiology & Behavior 186, 37–44 (2018).
- Wolitzky-Taylor, K. B., Horowitz, J. D., Powers, M. B. & Telch, M. J. Psychological approaches in the treatment of specific phobias: A meta-analysis. Clinical Psychology Review 28, 1021–1037 (2008).
- Puurunen, J. et al. Inadequate socialisation, inactivity, and urban living environment are associated with social fearfulness in pet dogs. Sci Rep 10, 3527 (2020).
- McPeake, K. J., Collins, L. M., Zulch, H. & Mills, D. S. The Canine Frustration Questionnaire—Development of a New Psychometric Tool for Measuring Frustration in Domestic Dogs (Canis familiaris). Frontiers in Veterinary Science 6, (2019).
- Korte, S. M., Olivier, B. & Koolhaas, J. M. A new animal welfare concept based on allostasis. Physiology & Behavior 92, 422–428 (2007).
